Bas van Dalen is als cardioloog verbonden aan het Sint Franciscus Gasthuis. Tijdens zijn opleiding heeft hij in het Erasmus MC uitgebreid onderzoek gedaan naar het bewegingspatroon van de linkerhartkamer. Nu wil hij in het Sint Franciscus Gasthuis onderzoek doen bij obesitaspatiënten, met als uiteindelijk doel hartfalen bij deze patiënten sneller te kunnen ­opsporen en behandelen.

De linkerhartkamer, ook wel ‘linkerventrikel’ genoemd, zuigt zuurstofrijk bloed aan uit de longaders en pompt dat via de aorta naar de verste uithoeken van het lichaam. Dat alle organen en lichaamsdelen voortdurend worden voorzien van vers, zuurstofrijk bloed, is essentieel voor het functioneren van het lichaam. Een gezond hart, dat krachtig aanzuigt en pompt, is dus belangrijk. Maar soms is de werking van het hart verstoord.
‘Het is nu nog de gewoonte,’ zegt de cardioloog, ‘om de beweging van de linkerhartkamer met het blote oog te ­beoordelen. We kijken naar bewegende plaatjes met een echo van het hart. Met deze methode dachten we de beweeglijkheid van de linkerkamer goed te kunnen inschatten, maar als je er met nieuwe technieken naar kijkt, zie je dat je er erg naast kunt zitten. Met het blote oog kun je zien hoe de hartspier verdikt. Maar dat verdikken van de linkerhartkamer is het resultaat van het samentrekken in drie verschillende richtingen.’

De vierde beweging
Met zijn handen verbeeldt Bas van Dalen een kloppend hart. Hij doet voor hoe het in de lengte en in de breedte samentrekt en uitzet. ‘Het zijn drie bewegingen,’ zegt hij. ‘Maar het hart wringt zich ook leeg. Dat is eigenlijk de vierde beweging; een samentrekking zoals je een vaatdoek uitwringt. Al het zuurstofrijke bloed wordt eruit geknepen, zodat er weer plek komt voor nieuw zuurstofrijk bloed.

Overgewicht heeft invloed
Bij mensen met obesitas kan het verdikken van de hartspier op het oog prima lijken, maar als je in detail kijkt, kan blijken dat de beweging van het hart in één bepaalde richting sterk afgenomen is. Dat wordt dan gecompenseerd door een van de andere bewegingen van het hart. Vaak is dat het zichzelf leegwringen. Er kan dus van alles aan de hand zijn met een hart dat op het oog prima werkt.
‘Beter dan te spreken van een ‘te dikke hartspier’, is het om te spreken van een ‘verstijfde hartspier’. Het hart moet zichzelf goed kunnen leegknijpen, maar net zo belangrijk is dat het hart zich ontspant om nieuw bloed aan te zuigen. Dat leegknijpen noemen we met een deftige term de ‘systolische functie’; het ontspannen heet de ‘diastole functie’. Die laatste functie, dat ontspannen van de hartspier, is in sommige patiëntengroepen, zoals bij mensen met suikerziekte, het grootste probleem.’ Maar, voegt Bas van Dalen eraan toe: ‘Naarmate we ouder worden, krijgen we er allemaal last van. Vrouwen hebben het vaker dan mannen.’

Hartfalen
‘Bij mensen met obesitas komt hartfalen ongeveer twee keer zoveel voor als bij mensen met een normaal lichaamsgewicht. Hartfalen wil zeggen dat het hart als pomp niet kan voldoen aan de brandstofbehoefte van het lijf. Een oorzaak kan zijn dat het leegknijpen van de linkerhartkamer verstoord is, maar het kan ook komen doordat juist het zich ontspannen en daardoor de aanzuigende werking van het hart is aangedaan. Dat zijn twee verschillende ziektebeelden die elk een andere behandeling hebben.

Conventionele echo’s voldoen niet
Als je met nieuwe echotechniek gaat kijken, zie je dat bij obesitaspatiënten het niet goed kunnen leegknijpen maar weinig voorkomt, maar dat in ongeveer de helft van de gevallen juist het ontspannen van het hart is gestoord. Hoe dat precies komt, weet niemand. Alle onderzoeken zijn gedaan met conventionele echo’s. In de praktijk van alledag zijn die prima, maar om meer in detail naar die aanzuigende functie van het hart te kijken, heb je de nieuwe echotechnieken nodig. Je krijgt dan meer informatie over het bewegingspatroon van het hart en inzicht in waarom juist die aanzuigende werking gestoord raakt.’

‘Bij patiënten met morbide obesitas zie je na een maagverkleining dat de aanzuigende werking van het hart vrij vlot verbetert, binnen een jaar. Dat kun je met de conventionele echotechnieken al zien, met gevoeliger techniek kun je dat veel beter in kaart brengen en daardoor misschien het onderliggende probleem beter begrijpen. Als we zover zijn, kunnen we misschien het risico van hartfalen beter voorspellen en beter behandelen.