Wanneer er binnen een gezin of familie een dierbare wegvalt, ontstaat er een pijnlijke, verdrietige situatie. Een situatie waar wij als volwassenen vaak ook met moeite mee omgaan. Allereerst is er verbijstering en pijn die met een overlijden van een dierbare gepaard gaan. Maar ook: hoe gaan we met deze situatie om? We praten, lachen, huilen en halen herinneringen op; zijn bezig om de dag van de uitvaart inhoudelijk vorm te geven. Dat is ook goed. Het zijn de eerste stapjes die straks zo waardevol zijn bij het rouwproces. Samen dierbare herinneringen creëren om als troost de toekomst mee in te nemen. Maar laten we hierin de kinderen niet vergeten! Ook zij hebben op hun eigen wijze een band met de overledene gehad.

Wat vertel je aan kinderen over de dood? Een lastig onderwerp. We vinden het allemaal moeilijk om aan onze kinderen te vertellen dat iemand om wie ze veel geven is doodgegaan. We zijn al gauw geneigd om het minder erg te maken of te verzachten. Toch is het belangrijk om kinderen serieus te nemen. Gebruik geen woorden die de werkelijkheid verdoezelen of zachter maken. Zeker jonge kinderen, die opmerkingen zeer letterlijk nemen, kunnen dan de dingen verkeerd begrijpen.

Zeg liever niet ‘Opa slaapt voor altijd’. ‘Slapen’ is niet hetzelfde als ‘dood zijn’. Als je slaapt, word je immers ook weer wakker. Als je het zó zegt, krijgen kinderen weer hoop dat opa weer levend zal worden, gewoon door wakker te worden. Bovendien kunnen ze angstig worden om te gaan slapen: ‘Misschien word ik dan ook nooit meer wakker, net als opa.’

‘Papa ging dood omdat hij zo ziek was’.
Kleine kinderen kunnen geen onderscheid maken tussen ernstige en minder ernstige ziekten. Wanneer je geen verdere uitleg geeft, kunnen ze bang worden wanneer iemand een onschuldig griepje of verkoudheid heeft. Vertel jonge kinderen dat een beetje ziek zijn niet betekent dat je zult doodgaan. Leg uit dat papa’s lichaam zó stuk was, dat het niet meer gemaakt kon worden. Dat de ­allerbeste dokters wel heel goed hun best hebben gedaan, maar dat zij hem ook niet beter konden maken.

‘Oma ging dood omdat ze al zo oud was’.
Kinderen kijken anders tegen ‘oud’ aan dan wij. Ze vinden mensen van 30 al oud. Wanneer je het zó uitlegt, loop je het risico dat kinderen bang worden dat hun papa en mama ook doodgaan, want die zijn immers ook ‘oud’.

Wat kun je wél vertellen?
Hoe leg je uit wat ‘dood zijn’ is? Dat doe je door heel concreet de zichtbare dingen te noemen. Iemand die dood is, kan niet meer lopen, eten, lachen en huilen, niets meer zien. Ze zien er ook een beetje anders uit (vertel ook hóé anders) en voelen koud aan omdat het hart niet meer werkt en het bloed niet meer stroomt. Het laatste maak je nog duidelijker wanneer kinderen de overledene gaan bezoeken.

Een rol voor de kinderen

Om het afscheid ook voor de kinderen een stukje toegankelijker te maken, kun je ervoor kiezen om ze een rol te geven tijdens de uitvaart. Een paar mooie voorbeelden hiervan zijn:

• Laat ze een kaarsje aansteken voor de overledene
• Laat ze na de ceremonie een (wens)ballon oplaten met een persoonlijk berichtje of tekening
• Laat ze bellen blazen ten afscheid
• Laat ze helpen met het dichtschroeven van de kist
• Laat ze iets op de kist tekenen, verven en/of schrijven
• Laat ze een gebedje of gedichtje opzeggen
• Laat ze samen met de uitvaartbegeleider of voorganger de gedachteniskaartjes uitdelen
• Bekijk samen de foto’s die op de uitvaart aanwezig zijn en haal mooie herinneringen op

Praat met kinderen op zo’n manier dat ze het kunnen begrijpen. Laat je niet leiden door je eigen angst: kinderen en jongeren vragen meestal niet meer dan dat ze op dat moment aankunnen.
Ga na of de kinderen begrepen hebben wat je hebt verteld. Dat kun je doen door ze het in hun eigen woorden te laten herhalen.