Hoe vertel je een klein kind dat opa is overleden? En laat je het kind dan ook nog afscheid ­nemen? Zomaar een paar vragen die kunnen opkomen bij ouders als een dierbare is overleden. Een paar tips en aandachtspunten om hiermee om te gaan. De belangrijkste tip is eigenlijk om tijd te nemen en met kinderen in gesprek te gaan.

Hoe vertel je aan een kind dat iemand is overleden?
Ik hoor veel ouders vertellen dat opa voor altijd slaapt, maar is dat de juiste manier? Ik denk van niet. Het klinkt lief en zacht, maar het is niet de waarheid. Want als je slaapt, word je ook weer wakker. Kinderen kunnen daar hoop uit putten. Daarnaast kan een kind bang worden om te gaan slapen, want je zou zelf ook niet meer wakker ­kunnen worden. Een ander, veel gehoord voorbeeld is: ‘Opa is op een verre reis gegaan en komt nooit meer terug.’ Maar waarom komt hij dan niet meer terug en laat hij ons in de steek? Weer een ander voorbeeld is: ‘Hij overleed omdat hij zo ziek was.’ Maar een kind heeft geen besef van de ernst van een ziekte en kan dus bij de eerstvolgende griepgolf denken dat iedereen gaat overlijden. Het laatste voorbeeld dat ik wil noemen is: ‘Opa ging dood omdat hij al zo oud was.’ Voor een kind ben je al snel oud. Dat zijn de ouders van 30 ook. Hiermee loop je het risico dat kinderen bang worden dat papa of mama ook doodgaan. Die zijn immers ook al oud.

Wat vertel je dan wél aan een kind?
Het is beter om te vertellen dat iemand dood is en dan te vertellen wat de persoon niet meer kan: ‘Opa kan niet meer lopen / praten’, ‘Hij is koud omdat zijn hart niet meer werkt’ enzovoort. Het lichaam dat ze zien, is niet meer de persoon die ze gekend hebben, maar is als het ‘huis’ waar iemand in heeft gewoond. De herinneringen blijven, want die vergeten ze niet.
Je kunt dit ook uitleggen door een ballon op te blazen en die te vergelijken met een mens. De buitenkant van de ballon is als het lichaam. De belangrijke dingen zitten erin, want als de lucht uit de ballon is, heb je niet zoveel meer aan de buitenkant. Je laat de ballon leeglopen en laat zien dat de buitenkant overblijft. De lucht uit de ballon zien wij niet meer, maar is niet weg. Die is nog steeds om ons heen.

Laat je een kind afscheid nemen?
Veel ouders willen hun kind begrijpelijk beschermen en houden ze vaak weg bij een overledene. Voor een kind geldt vaak ‘eerst zien en dan geloven’. Het is daarom goed om een kind de gelegenheid te geven om afscheid te nemen. Ze hoeven niet, maar ze mogen. Tip: neem als ouders eerst zelf een keer afscheid, zodat je je kind kunt voorbereiden op hoe de ruimte eruitziet, hoe de overledene eruitziet en zo. Daarnaast kun je je dan bij het volgende bezoek volledig richten op het verdriet van je kind.
Laat de kinderen in het uitvaartcentrum vrij om te gaan kijken of niet. Leg uit dat ze zelf mogen kiezen om iemand aan te raken. Vertel ook dat iemand die dood is koel ­gehouden wordt op ongeveer 4 graden; een heel verschil met 37 graden als je nog leeft. Het voelt net als een pak melk, soms ook net zo klam. Om kleine kinderen goed voor te bereiden, kun je thuis al een pak melk laten voelen.

Neem je kinderen mee naar de uitvaart?
Vanaf welke leeftijd kan een kind mee naar een uitvaart? Daar is geen eenduidig antwoord op, maar als je rekening houdt met een aantal zaken, kunnen zelfs jonge kinderen al mee. Een van de belangrijkste zaken is dat jijzelf als ouder je ook moet kunnen concentreren op het afscheid. Dat kan bijvoorbeeld door iemand te vragen de zorg voor je kind over te nemen en even mee te nemen naar een andere ruimte als het onrustig wordt.
Door de dienst aan te passen aan de aanwezigheid van kinderen, voelen kinderen zich serieus genomen. Dat kan door de voorganger de kinderen rechtstreeks te laten aanspreken tijdens de dienst. Je kunt de kinderen ook een taak geven in de dienst, zoals helpen bij het binnenbrengen van de kist, het dragen van een bloemstuk of foto, een kaarsje laten aansteken, bloemen of tekeningen bij de kist leggen, een gedicht voordragen of zelf muziek maken.

Vragen van kinderen
Veel ouders schrikken van de vragen die een kind kan ­stellen rondom de dood. Ze stellen ook vragen waar je soms zelf het antwoord niet op weet. Wees in ieder geval altijd eerlijk in je antwoorden. Mocht je het antwoord niet weten, geef dan aan dat je het gaat uitzoeken en er later op terugkomt. De uitvaartleider kan je daar ook altijd in bijstaan. Op sommige vragen rondom de dood weet ­niemand het antwoord. Daar kun je ook eerlijk over zijn. Een kind leert dan ook dat volwassenen ook niet alles weten en voelen zich serieus genomen.
Vaak hebben kinderen ook al zelf een antwoord in hun hoofd. Door te vragen wat ze zelf denken, kun je ook ­aansluiten bij hun gedachten.

Meer informatie
Als er naar aanleiding van dit stuk vragen zijn rondom kinderen en de dood, neem dan gerust contact met ons op. Wij kunnen je altijd ondersteunen met infor­matie, tips en adviezen. In onze webshop (www.rebel-uitvaart.nl/uitvaart-webshop) kun je ook het boekje ‘De meest gestelde vragen over kinderen en de dood’ bestellen. Families waarvan wij de uitvaart verzorgen ­ontvangen deze altijd kosteloos van ons.
Naast het boek hebben wij in onze uitvaartwinkel in Almere een ruime collectie van meer dan 80 verschillende soorten boeken over rouwverwerking en verlies, met een aparte rubriek voor kinderen en jongeren: voorleesboeken over ziekte en verlies, maar ook boeken voor jongeren zelf om te lezen. Daarnaast hebben wij ook hulpmiddelen te koop, zoals de Herinneringstas.