Vroeger werden (klein)kinderen vaak weggehouden bij een uitvaart. Dat was bij mij ook het geval toen mijn ‘oom Jan’ kwam te overlijden. Nog lange tijd heb ik gedacht dat hij wel terug zou komen. Ik wist niet wat het begrip ‘dood’ inhield.

Maar ook al zijn jonge kinderen tegenwoordig vaker aanwezig bij uitvaarten van dierbare naasten, zoals opa of oma, vader of moeder, broertje of zusje: nog steeds worstelen veel volwassenen met de vraag wat ze tegen hun kinderen moeten zeggen. Ik vind het belangrijk om daarin heel duidelijk te zijn tegen de kinderen. Ik leg uit dat de dood bij het leven hoort en dat erover gepraat mag worden.

Onlangs heb ik een familie begeleid waarvan de partner en opa van zes kleinkinderen, in de leeftijd van 0 tot 7 jaar, was overleden. De ouders van de kleinkinderen vroegen zich af hoe ze het overlijden aan hen zouden uitleggen. Ik heb toen voorgesteld om op een middag af te spreken met alle kleinkinderen. Samen met de kinderen ben ik in de woonkamer op de grond gaan zitten en we hebben het toen over hun opa gehad. ‘Opa is dood. Weten jullie wel wat ‘dood’ is?’ Toen ze aangaven dat ze dat niet goed wisten, heb ik dat uitgelegd: opa kan niet meer lopen, niet meer eten, niet meer lachen en huilen, en opa kan niets meer zien. Opa ziet er een beetje anders uit en hij voelt koud aan. Maar alles wat opa heeft gedaan, de belangrijke dingen die hij heeft gezegd, de herinneringen die jullie aan hem hebben, die gaan nooit verloren. Kinderen vergeten die kostbare herinneringen namelijk niet. Toen ze dat begrepen hadden, zijn we met z’n allen naar opa in zijn kist gegaan, waar ze hebben ervaren dat opa dood is. Het was hartverwarmend.
Na afloop van de uitvaart zeiden familieleden dat ze het ‘fantastisch’ vonden dat ik ook de kleinkinderen zo goed en liefdevol had begeleid. Ook later nog kreeg ik complimenten voor de manier waarop ik het had aangepakt.

Bij deze kinderen heb ik de dood ‘gewoon’ en bespreekbaar gemaakt, door de kinderen in hun eigen taal uit te leggen wat er aan de hand is. De dood hoeft niet iets engs of naar te zijn. En hun eigen taal, dat is juist voor hen zo belangrijk om het overlijden te verwerken. Ze doen dat alleen meestal niet door erover te praten, maar door zich bijvoorbeeld te uiten in spel. Als ze wat ouder zijn, komt het praten over verdriet vaak wel vanzelf.

Margriet Hassing-Geerts
uitvaartbegeleider

Waarom kinderen erbij betrekken?
Het betrekken van een kind bij een uitvaart is beter voor het rouwproces omdat het kind dan begrijpt wat er gebeurt. Zelf heb ik altijd aandacht voor de kinderen tijdens de uitvaart en als het mogelijk is, geef ik ze een rol. Er zijn allerlei mogelijkheden om een kind te betrekken bij de uitvaart, van het zetten van ‘verfhandjes’ op de kist of bloemen dragen, naast de kist lopen of een kaarsje aansteken tot het voorlezen van een verhaaltje of een gedichtje.
Het kan kinderen ook helpen als je de uitvaart vastlegt of laat vastleggen door middel van foto’s of filmopnamen, want er ontgaat kinderen veel op het moment zelf. Dan kunnen ze, als ze later vragen hebben, de beelden erbij pakken en alsnog het gesprek aangaan.