Na de diagnose kanker is seks misschien het laatste waar je hoofd naar staat. Gedurende de diagnose en behandeling komen veel mensen in een overlevingsstand terecht en andere aspecten van het leven verdwijnen naar de achtergrond. Het is normaal dat dit ook effect heeft op intimiteit en seksualiteit. Pas als de situatie stabieler is, komen de gevolgen van kanker op intimiteit en seksualiteit naar de voorgrond.

Voor veel mensen is seksualiteit bij kanker een lastig onderwerp om over te beginnen. Door mensen goed voor te lichten en het bespreekbaar te maken, kun je volgens Ria Bosgraaf (seksuoloog) en Karin van der Tuuk (gynaecoloog) veel winst behalen.

Ondergeschoven kindje
‘Seksualiteit binnen de oncologie blijft een ondergeschoven kindje’, stelt Karin van der Tuuk, gynaecoloog bij het UMCG. ‘Het bespreken van eventuele seksuele gevolgen van de diagnose of de behandeling hoort bij de gesprekken tussen behandelaar en patiënt. De ervaring leert echter dat dit voor beiden best een lastig onderwerp is om (op dat moment) te bespreken.’

Dit is zonde aangezien problemen op het gebied van seksualiteit vaak voorkomen en volkomen normaal en begrijpelijk zijn. 25% van de bevolking ervaart seksuele problemen en bij oncologiepatiënten ligt dit percentage nog veel hoger. Door dit te noemen en eventuele gevolgen van een behandeling te bespreken, kan een arts het laagdrempeliger voor een patiënt maken om seksuele problemen te bespreken. Begeleiding door een seksuoloog van zowel patiënt als partner behoort dan tot de mogelijkheden.

Per persoon verschillend
‘Seksualiteit heeft per persoon een andere betekenis. Het is voor niemand gelijk. Ook partners kunnen verschillende ideeën, gedachten en wensen rondom seksualiteit hebben. Ze spreken dan niet (meer) dezelfde taal’, zegt Ria Bosgraaf, seksuoloog. Bij deze verschillen ten aanzien van seksualiteit kunnen vele factoren een rol spelen, bijvoorbeeld het verleden van iemand of verschillen in normen en waarden. Het kan ook zijn dat bepaalde aspecten eerder geen problemen gaven en na de diagnose kanker of de gevolgen daarvan wel belemmerend kunnen zijn.

Gesprekken bij de seksuoloog zijn in principe ‘zorg op maat’ en zullen daarom altijd gericht zijn op de wensen en behoeften van patiënt en partner. Dit kan bijvoorbeeld verdieping in de seksuele relatie betekenen of het bespreekbaar maken van de problemen, wensen en behoeften. Daarnaast zou het ook kunnen gaan over het bespreken van de invloed van bepaalde klachten of beperkingen op het seksleven, de mogelijkheden om het seksleven anders vorm te kunnen geven en het eventueel zoeken naar een andere beleving van seksualiteit.

Intimiteitsproblemen
Bij de diagnose kanker kunnen er naast seksuologische problemen ook intimiteitsproblemen ontstaan. Het omgaan met kanker is best lastig, wat voor verwijdering tussen partners kan zorgen. Praten over je verdriet en zorgen kan bijvoorbeeld lastig zijn, wat kan zorgen voor een emotionele – maar ook fysieke afstand. Knuffelen en aanraken, wat eerder geen problemen gaf, kan dan moeilijk of beladen worden. Het is daarom erg belangrijk dat partners in gesprek blijven en dat beide partijen hun zorgen durven te bespreken’, vervolgt Ria. De seksuoloog kan dan optreden als gesprekspartner om het gesprek samen weer op gang te krijgen of om tussen partners meer begrip te creëren voor het hebben van verschillende belevingen.

Verwachtingsmanagement
Verwachtingsmanagement is belangrijk. Mensen moeten weten dat seksualiteit, de seksuele beleving, de eventuele mogelijkheden en onmogelijkheden na kanker, of al tijdens kanker, anders kunnen zijn dan vóór kanker. Welke gevolgen op seksueel gebied zien we met name van bepaalde behandelingen?

Kanker an sich kan gevolgen hebben door bijvoorbeeld een veranderd zelfbeeld, lichamelijke klachten en emoties rondom het verwerken van kanker en dit alles heeft effect op je zin in seks, het seksuele functioneren en de beleving van seksualiteit. Ook de verschillende operaties voor verschillende types kanker hebben ieder hun eigen gevolgen voor de seksualiteit. Denk hierbij aan borstkanker, gynaecologische kankers of prostaatkanker.

Bij chemotherapie zien we vooral vermoeidheidsklachten en hebben de meeste mensen minder zin om te vrijen. Daarnaast kunnen bij vrouwen de eierstokken tijdelijk of blijvend beschadigd raken waardoor de cyclus kan veranderen of uitblijven. Ook kan dit gevolgen hebben voor de vruchtbaarheid van een vrouw, een vervroegde overgang bewerkstelligen of klachten geven van de vagina.

Radiotherapie geeft bij de meeste kankersoorten geen lichamelijke klachten op seksueel gebied behalve als de geslachtsorganen in het bestraalde gebied zitten. Zo noemt Karin dat dit bij vrouwen kan leiden tot een vervroegde overgang, met nadelige gevolgen voor de zin in vrijen of het seksueel opgewonden raken. Verlittekening of kwetsbaar worden van de vagina kan ook een vervelend gevolg zijn van radiotherapie.

Rouwproces
Na kanker vindt er een rouwproces plaats door alles wat je verloren hebt. Hoe gaan jij en je partner met deze veranderingen om en hoe roei je met de riemen die je hebt? Omdat kanker je uiterlijk kan aantasten door bijvoorbeeld haaruitval, missen van een borst en littekens op je lijf, is het accepteren van het eigen lijf soms niet eenvoudig. Zowel mannen als vrouwen kunnen hier onzeker door worden. Belangrijk is het gevoel te ervaren dat jouw partner (of de mensen om je heen), ondanks een veranderd lijf, nog steeds van je houdt en je lijf accepteert na de behandelingen van de kanker. Zelfacceptatie is hierin natuurlijk ook essentieel.

Praat erover
Zoals eerder gezegd, seksualiteit verandert vaak na de diagnose en behandeling van kanker. Dit kan leiden tot seksuele problemen tussen jou en je partner. Het is van belang om hier met de behandelaar/arts over te praten, waarbij er ook een mogelijkheid is om gesprekken te hebben met een seksuoloog. ‘Bij het zoeken van een nieuwe vorm van seksbeleving kan het ook helpend zijn om terug te kijken welke goede herinneringen er op dit vlak van voor de diagnose zijn.’ zegt Ria. Als laatste geven Ria en Karin nog aan dat seks fijn moet zijn, geen pijn mag doen, in welke vorm of op welke manier dan ook.

Het UMCG is gespecialiseerd in oncologische zorg en is daarmee hét centrum voor zorg bij kanker in de regio Groningen en omstreken. Bij het UMCG kun je terecht voor passende ondersteunende zorg en begeleiding bij het leven met én na kanker, van leefstijladvies tot aan psychosociale begeleiding. Het seksuologieteam, onderdeel van de gynaecologie van het UMCG, helpt je graag met alle vragen omtrent seksualiteit en oncologie.