De vrouw die tegenover mij zit vertelt dat ze zich voortdurend schuldig voelt. Daardoor doet ze óf niet wat ze zelf wil, of ze doet wél wat ze wil, maar heeft er geen plezier in omdat het schuldgevoel knaagt. Ze wordt er gek van.

Ze geeft een paar voorbeelden. ‘Mijn dochter heeft lopen treuzelen en is te laat voor haar trein. Ze maakt er nogal een drama van en ik krijg al een beetje pijn in mijn buik. Ze vraagt of ik haar naar het station wil brengen, maar ik heb afspraken. Daarom wil ik haar niet brengen. Maar ik voel me wel schuldig en heel rot.’

‘De meneer die onze CV komt repareren is al twee uur druk bezig. Ik heb mij verschanst op mijn zolderkamer en zit keihard te typen. Ik vind dat ik het heel druk heb; té druk om even samen koffie te drinken en te kletsen. Mijn schuldgevoel knaagt de hele ochtend.’ Zo heeft ze talloze voorbeelden.

Schuldgevoel en schuld
Herkenbaar? Waarom voelen we ons schuldig, en hoe lossen we dat op? Om meer van schuldgevoel te begrijpen, moeten we onderscheid maken tussen schuld en schuldgevóél. Schuldgevóél is een gevoel dat wij (onbewust) creëren. Óf omdat we daadwerkelijk schuld hebben en daar geen verantwoordelijkheid voor nemen, óf omdat we, meestal door een oud aangeleerd patroon, ons verantwoordelijk maken voor het geluk van een ander. Is de ander niet gelukkig? ‘Mijn schuld.’ Gevolg: schuldgevoel.

Schuld is van een andere orde, en heeft te maken met jouw persoonlijke waarden. Als je iets gedaan of nagelaten hebt, wat tegen jouw waarden ingaat, heb je schuld. Je hebt een fout gemaakt. En een ander zit met de gebakken peren. Het eerste wat je dus te doen staat wanneer je je schuldig voelt, is erachterkomen: ‘heb ik schuld?’ ‘Heb ik, volgens mijn eigen maatstaven, iets nagelaten of verkeerd gedaan?’ Als dat zo is en je erkent dat, dan verandert schuldgevoel in spijt. Je acties kunnen dan zijn:
– ‘sorry’ zeggen
– (als mogelijk) de schade herstellen
– iets doen om zo’n fout in de toekomst te voorkomen

Opgelost. Dit alles doe je liefst vanuit mildheid, onder het motto ‘ik bén lief, en ik heb een fout gemaakt’. Als je vindt dat je géén schuld hebt (en dat kan jij alleen beoordelen, want het gaat om jouw maatstaven), maar je wél schuldig voelt, neem je de verantwoordelijkheid op je voor het geluk van de ander. Dan is de oplossing om de verantwoordelijkheid terug te geven, het liefst hardop, of anders in je hoofd te zeggen: ‘Ik geef je de verantwoordelijkheid voor je geluk terug.’ En dan je aandacht op die woorden te richten. Die ander heb je daar overigens niet bij nodig. Die heeft met dit innerlijke proces, dat van jou is, in principe niks te maken. Als je de verantwoordelijkheid teruggeeft, ga je ervan uit dat de ander alles aankan; ook teleurstelling en verdriet. En jij hebt dat te verdragen; soms ook een hele klus. Maar zo blijven jullie wel allebei op je eigen benen en dat brengt gelijkwaardigheid in jullie relatie.

Verantwoordelijkheid nemen
Dit is soms gemakkelijker gezegd dan gedaan. De gewoonte om je verantwoordelijk te voelen om de ander gelukkig te maken, en schuldig als dat niet lukt, is vaak al in je vroege jeugd ontstaan. Omdat je in een loyaliteitsconflict werd gebracht, of ouders had die in emotionele zin jou nodig hadden. Dat zijn voorbeelden van situaties waarin een kind zich per definitie tekort voelt schieten. Soms verstoort een dergelijke geschiedenis de relatie met je ouders, en werkt dat zelfs door in de relatie met je eigen kinderen. Als je datgene wat daar nog onverwerkt aan is, opruimt, ontstaat er ruimte in deze relaties. En er ontstaat stukje bij beetje ruimte om verantwoordelijkheid te nemen voor je eigen wensen en verlangens. Zonder schuldgevoel.

Dat opruimen is iets waarmee je aan de slag kunt door te schrijven, te praten, na te denken, te mediteren, al je gevoelens te voelen, te vergeven, naar muziek te luisteren, te huilen, toenadering te zoeken enzovoort. Kortom: door er tijd voor te maken en je aandacht erop te richten. Of, als je dat fijn vindt: doe het met samen met een goeie therapeut of coach!

Marije Zuidervaart

Marije Zuidervaart is coach en relatie- en gezinscoach in Amersfoort. Coaching kan helpen als er iets niet werkt in jouw of jullie leven of gezin. Marije werkt met gevoelens, gedachten en overtuigingen, en lichaamsgericht. Ze helpt als de communicatie is vastgelopen. Voor zover relevant plaatst ze je vraag in contextueel perspectief. Dat betekent dat er o.a. aandacht is voor dat wat je hebt opgedaan in je gezin van herkomst, en hoe dat kan helen.